T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 2030 Sanayi ve Teknoloji Stratejisi Raporu

1. Giriş

Türkiye’nin sanayi ve teknoloji ekosistemini daha yüksek katma değer üreten, inovasyon odaklı, dijital ve yeşil dönüşümünü tamamlamış bir yapıya kavuşturmayı amaçlayan "2030 Sanayi ve Teknoloji Stratejisi", T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yayımlandı. Strateji, teknoloji ve startup ekosistemi paydaşlarına hem mevcut faaliyetlerin yönlendirilmesi hem de potansiyel fırsatların tespiti yönünde fayda sağlayabilir.

2. Stratejinin Temel Dayanakları ve Hedefleri

2030 Sanayi ve Teknoloji Stratejisi, Türkiye'nin gelecek vizyonunu beş ana amaç üzerine inşa etmektedir:

• Yüksek Teknolojide ve Kritik Alanlarda Yerli Üretim Kapasitesini Artırmak ve Dışa Bağımlılığı Ortadan Kaldırmak (Amaç 1).
• Dijital Ekonomiye Geçişi Sağlayarak Teknoloji Çağının Lider Ülkelerinden Biri Olmak (Amaç 2).
• Yeşil ve Döngüsel Ekonomiye Geçişi Sağlayarak Sanayi Kaynaklı Karbon Emisyonlarını Azaltmak (Amaç 3).
• Küresel Pazarlara Entegrasyonu ve Rekabet Gücünü Artırmak (Amaç 4).
• İmalat Sanayiinin Verimlilik, Kapasite ve Ölçek Sorunlarını Çözmek; Kriz ve Şoklara Karşı Dayanıklılığı Artırmak (Amaç 5).

Bu amaçlara ulaşmak için 100 strateji ve stratejinin vizyonunu somutlaştırmak adına 20 makro hedef belirlenmiştir. Girişimcilik, Ar-Ge ve teknoloji ihracatı ile ilgili öne çıkan bazı makro hedefler şunlardır:

• Yüksek teknolojili ürün ihracatının 30 milyar dolara çıkarılması.
• Turcornların (değeri 1 milyar doları aşan teknoloji girişimleri) toplam değerlemesinin asgari 100 milyar dolara yükseltilmesi.
• Teknogirişim sayısının 100 bine çıkarılması.
• Girişim sermayesi yatırımlarının 2025-2030 döneminde toplam 20 milyar dolara çıkarılması.

3. Startup'lar ve Girişimcilik Ekosistemine Yönelik Stratejiler

Strateji belgesi, belirlenen amaçlar doğrultusunda girişimcilik ekosistemi için kapsamlı destek mekanizmaları ve programlar öngörmekte, "Teknoloji Tabanlı Girişimcilik" konusuna merkezi bir önem atfetmektedir.

• Ekosistem Altyapısı ve Destekleyici Kurumlar:
  • Teknoparklar: Sayıları 105'e ulaşan teknoparkların, 11 binden fazla teknoloji şirketine ev sahipliği yaparak inovasyon ve Ar-Ge kapasitesini artırmadaki rolü vurgulanmaktadır.
  • GO Girişim Ofisleri: Kuluçka ve kuluçka öncesi girişimlere fiziksel mekan ve özelleştirilmiş danışmanlık hizmetleri sunulması hedeflenmektedir.
  • Terminal İstanbul: Hayata geçirilmesi planlanan Terminal İstanbul merkezinin, girişimciler, yatırımcılar ve büyük teknoloji firmaları için küresel bir buluşma noktası olması amaçlanmaktadır.
• Finansman Mekanizmaları:
  • Teknoloji ve İnovasyon Fonu (TİF): Büyüme potansiyeli taşıyan teknoloji ve inovasyon tabanlı firmalara girişim sermayesi desteği sağlamaktadır. Benzer kamu destekli fonların kurulması öngörülmektedir.
  • TÜBİTAK BİGG (Bireysel Genç Girişim) Programı: Fikir aşamasından pazara kadar girişimcileri destekleyen bu program, yatırım tabanlı bir mekanizmaya dönüştürülmüştür. Türkiye'nin Avrupa'da en fazla tohum öncesi yatırım yapılan ülke konumuna yükselmesinde önemli rol oynamıştır.
  • Girişim Sermayesi Fonlarına Kamu Katılımı: Uluslararası sermayeyi çekmek ve güven ortamı oluşturmak amacıyla kamunun, girişim sermayesi fonlarına "çapa yatırımcı" olarak katılımının artırılması planlanmaktadır. Biyoteknoloji, yapay zekâ gibi kritik alanlarda sektörel ve tematik fonlar oluşturulacaktır.
  • Bireysel Emeklilik Fonları: Teknoloji girişimlerine yönlendirilerek finansal altyapının güçlendirilmesi hedeflenmektedir.
  • KOSGEB Destekleri: Özellikle KOBİ'lerin dijital dönüşüm ve diğer gelişim alanlarında desteklenmesi sürecektir.
• Stratejik Programlar ve İnisiyatifler:
  • Turcorn 100 Programı: Küresel iddiası olan geleceğin Turcorn adaylarına özel destekler sunmaktadır.
  • Tech Visa Programı: Teknoloji alanında kritik uzmanlığa sahip yabancı yeteneklerin ve yenilikçi iş modellerine sahip yabancı girişimcilerin ülkeye kazandırılmasını amaçlamaktadır.
  • Ulusal Teknoloji Girişimciliği Stratejisi: Erişilebilir finansal araçlar, destekleyici politikalar, yetenek geliştirme ve girişim dostu pazar koşulları gibi bileşenler üzerine kurulmuş bir stratejik plandır.

4. Yapay Zekâ (YZ) ve Dijital Ekonomi Odak Alanları

• Yapay Zekâ (YZ): Strateji, YZ'yi bir devrim olarak nitelendirmekte ve Türkiye'nin bu alandaki yetkinliğini artırmayı hedeflemektedir.
  • Temel Hedefler ve Projeler:
    • Türkçe Büyük Dil Modeli Geliştirilmesi: Öncelikli bir proje olarak ele alınmıştır. TÜBİTAK Yapay Zekâ Enstitüsü bünyesinde 1 trilyon tokenlık veri ile Türkçe'ye özgü üretken YZ çözümleri geliştirilmesi hedeflenmektedir.
    • Yapay Zekâ Süperbilgisayar Yatırım Programı: Veri işleme ve Yüksek Başarımlı Hesaplama (HPC) kapasitesini güçlendirmek amacıyla süper bilgisayar altyapıları kurulmuş ve geliştirilmektedir.
    • TÜBİTAK Yapay Zekâ Enstitüsü: Akademik araştırmalar ile endüstri ihtiyaçları arasında köprü kurarak finans, akıllı üretim, tarım gibi sektörlerde YZ tabanlı çözümler geliştirmektedir.
  • Ekonomik ve Toplumsal Boyut: 2024 yılında hazırlanan uluslararası bir çalışma olan "Yapay Zekânın Türkiye’deki Ekonomik Potansiyeli" raporunda, YZ'nin yaygınlaşmasıyla GSYH'de %5'lik bir artış potansiyeli (yıllık 50-60 milyar dolarlık bir katkı) öngörülmektedir. Bununla birlikte, sorumlu, adil, güvenli ve etik YZ kullanımı ile iş gücünün bu dönüşüme adaptasyonu konularına özel önem verilmektedir.
• Dijital Ekonomi: Türkiye'nin teknoloji çağının lider ülkelerinden biri olması hedeflenmektedir.
  • Dijital Dönüşüm Teknolojileri: İşletmelerin, özellikle KOBİ'lerin dijitalleşmesine yönelik KOSGEB Dijital Dönüşüm Destek Programı gibi mekanizmalarla desteklenmesi planlanmaktadır.
  • Uzay Ekonomisi: Milli Uydu Şirketi kurularak uydu teknolojilerindeki yetkinliklerin ticarileştirilmesi hedeflenmektedir.
  • Siber Güvenlik: Ulusal siber güvenliği sağlamak amacıyla Siber Güvenlik Başkanlığı kurulmuş olup, yerli siber güvenlik çözümlerinin geliştirilmesi teşvik edilecektir.
  • Blokzincir ve Finans Teknolojileri (Fintek): Dijital Türk Lirası projesi yürütülmekte olup, blokzincir, merkeziyetsiz finans (DeFi) ve kripto varlık teknolojileri için gerekli hukuki ve teknik altyapının oluşturulması hedeflenmektedir.
  • Bulut Bilişim: Büyük ölçekli veri merkezleri ve bulut bilişim altyapılarına yönelik yatırımlar HIT-30 kapsamında desteklenecektir.
  • Nesnelerin İnterneti (IoT) ve Robotik Teknolojiler: Güvenli bir ulusal IoT ekosistemi oluşturulması ve imalat sanayiinde robot sayısının 200 bine çıkarılması hedeflenmektedir.

Bu alanlar, yenilikçi çözümler geliştirecek teknoloji startup'ları için önemli fırsatlar sunmaktadır.

5. Hukuki ve Mevzuatla İlgili Olabilecek Hususlar

Stratejilerin hayata geçirilmesi, çeşitli hukuki ve mevzuat düzenlemelerini de beraberinde getirecektir. Göz önünde bulundurulabilecek unsurlar:

• Teşvik ve Destek Programları:
  • HIT-30 Yüksek Teknoloji Yatırım Programı ve Teknoloji Odaklı Sanayi Hamlesi Programı gibi proje bazlı teşviklerin ve yeni yatırım teşvik sisteminin hukuki altyapısı, başvuru süreçleri, uygunluk kriterleri ve taahhütler yakından incelenmelidir. Startupların bu programlardan yararlanma koşulları ve sözleşmesel yükümlülükleri önem arz etmektedir.
• Fikri Mülkiyet Hakları (FMH):
  • Strateji, Ar-Ge ve inovasyona büyük önem vermektedir. Bu kapsamda, startup'ların geliştireceği teknolojilere ilişkin FMH'nin etkin korunması, tescili ve ticarileştirilmesi süreçleri kritik olacaktır. FMH'nin etkin kullanımını hedeflenmektedir.
• Veri Yönetişimi, Mahremiyet ve Güvenlik:
  • Yapay zekâ, bulut bilişim, IoT gibi veri yoğun teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanımı, Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) ve ilgili diğer düzenlemelere tam uyumu gerektirmektedir. Stratejide kamu veri alanları oluşturulması ve veri paylaşımına ilişkin kuralların netleştirilmesi gibi hedefler bulunmaktadır.
• Siber Güvenlik Mevzuatı:
  • Siber Güvenlik Başkanlığı'nın kurulması ve siber güvenlik stratejilerinin uygulanması, özellikle kritik altyapılar ve dijital hizmetler sunan şirketler için yeni uyum yükümlülükleri getirebilir.
• Fintek, Kripto Varlıklar ve Blokzincir Düzenlemeleri:
  • Dijital Türk Lirası'nın yanı sıra, blokzincir, DeFi ve kripto varlıklara yönelik hukuki ve teknik altyapının oluşturulması hedeflenmektedir. Bu alanda yapılacak düzenlemeler, fintek startup'ları için hem fırsatlar hem de uyum gereklilikleri doğuracaktır.
• Düzenleyici Deney Alanları (Regulatory Sandbox):
  • Kritik teknoloji alanlarında (YZ, biyoteknoloji, fintek vb.) yeni teknolojilerin güvenli bir şekilde test edilmesi ve hızla ticarileştirilmesi için düzenleyici deney ortamları oluşturulması planlanmaktadır. Bu alanlara giriş ve faaliyet koşulları hukuki danışmanlık gerektirecektir.
• Tech Visa Programı:
  • Yabancı yeteneklerin ve girişimcilerin ülkeye çekilmesi amacıyla sağlanan vize ve çalışma izni kolaylıklarının hukuki süreçleri ve şartları önemlidir.
• Kamu Alımları ve Yerlileşme:
  • Sanayileşme İcra Komitesi (SAİK) kararları ve güncellenen Yerli Malı Tebliği çerçevesinde kamu ihalelerinde yerli ürünlere ve teknolojilere öncelik verilmesi, startup'ların kamu ile iş yapma potansiyelini etkileyecektir. Bu düzenlemelerin getirdiği avantajlar ve yükümlülükler incelenmelidir.
• Yatırım Güvencesi:
  • Stratejik yatırımlara yönelik olarak, mevzuat değişikliklerinin olumsuz etkilerini minimize edecek proje bazlı risk azaltma uygulamaları ve hukuki güvence mekanizmaları gündemdedir.

6. Sonuç ve Değerlendirme

T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'nın 2030 Stratejisi, Türkiye'nin teknoloji odaklı dönüşüm ve geleceği çerçevesinde hazırlanan hedefleri ortaya koymaktadır. Strateji, ekosistem paydaşlarına yeni büyüme ve finansman fırsatları yakalama ve ekosistemdeki konumunu güçlendirme açısından önemli imkanlar sunabilecektir.

[1]https://www.sanayi.gov.tr/plan-program-raporlar-ve-yayinlar/strateji-belgeleri/mu2103011621